Kiedy 8 maja 1945 roku pierwsze patrole Armii Czerwonej weszły na teren byłego już Stalagu VIIIA, zastały w obozie tylko chorych i niezdolnych do marszu jeńców, których nie ewakuowano, oraz ponad dwustu polskich jeńców chorych na gruźlicę, przywiezionych tu w kwietniu 1945 roku ze szpitala w Tangerhütte. Ostatni strażnicy opuścili stalag wieczorem 7 maja.
Nadzór nad terenem obozu przejęła przejściowo Armia Czerwona, która według niektórych źródeł przetrzymywała tu wziętych do niewoli własowców, a także osoby cywilne. Jesienią 1945 roku były obóz przeszedł pod administrację władz polskich i został zajęty przez polskie jednostki wojskowe. Pomieszczenia stalagu przez pewien czas służyły jako obóz przejściowy dla Niemców wysiedlanych m.in. z Bogatyni. W kolejnych latach baraki zostały rozebrane – drewniane podobno przez napływających osadników, którzy poszukiwali materiału opałowego, cegły z baraków murowanych zostały przekazane na odbudowę Warszawy.
Mimo że tematyka jeniecka była wykorzystywana w czasach Polski Ludowej w propagandzie przeciw Republice Federalnej Niemiec, nikt w Polsce nie interesował się w owym czasie losem byłego stalagu, a przede wszystkim masowymi grobami jeńców – zarówno zmarłych w czasie epidemii, jakie wybuchały w początkowym okresie funkcjonowania stalagu, jak i ofiar nieludzkiej polityki Niemców wobec jeńców radzieckich. Jeńców z Europy Zachodniej, zmarłych w obozie w Görlitz-Ost, chowano na cmentarzu rzymskokatolickim w Pieńsku (Penzig) oraz na cmentarzu ewangelickim w Görlitz. Po wojnie część grobów ekshumowano, część znajduje się w pierwotnych miejscach i jest nieoznaczona. Niektóre pochówki miały miejsce na cmentarzu w obecnym Zgorzelcu, i tu groby jeńców znajdują się dotychczas.
Granicząca z Polską przez Nysę, powstała w 1949 roku, Niemiecka Republika Demokratyczna nie poczuwała się do odpowiedzialności za zbrodnie reżimu nazistowskiego, uważając, że sam fakt przynależności do obozu krajów socjalistycznych uwalnia jej obywateli od ciężaru win. Temat byłego stalagu nie istniał w kontaktach polsko-enerdowskich.
W początkach lat 60. ubiegłego wieku uporządkowano część terenu, na którym grzebano jeńców radzieckich i założono symboliczny cmentarz. Na dużym głazie znajdują się dwie tablice; napis w języku polskim na pierwszej z nich brzmi: Cześć i chwała jeńcom radzieckim Stalagu VIIIA zmarłym w latach 1942–1945. Tę tablicę ufundowały władze polskie w 1964 roku. Na drugiej, umieszczonej w 1965 roku przez byłych jeńców francuskich, napisano w języku polskim i francuskim: Jeńcom Stalagu ku czci – swoim kolegom wszystkich narodów umarłym w niewoli. Sierpień 1965.
Na początku lat 70. francuskie Stowarzyszenie Byłych Jeńców Oflagów i Stalagów VIII Okręgu Wojskowego wystąpiło z inicjatywą budowy pomnika upamiętniającego jeniecką niedolę i rozpoczęło zbiórkę pieniędzy wśród kombatantów francuskich i belgijskich. Pomnik zaprojektowano w Pracowni Sztuk Plastycznych w Zielonej Górze, a jego główną część wykonał tamtejszy artysta Tadeusz Dobosz. Pomnik stanął w miejscu, gdzie mieściła się komendatura stalagu. Odsłonięcie nastąpiło 22 lipca 1976 roku, a w 1994 roku, dzięki staraniom kombatantów francuskich, dodano tablicę w języku polskim i francuskim o treści „Stalag VIIIA, 1939–1945. Przez ten obóz przeszły, w nim żyły i cierpiały dziesiątki tysięcy jeńców wojny”.
Ogromne zasługi dla podtrzymania pamięci o byłym obozie jenieckim Stalag VIIIA położył miejscowy nauczyciel historii Roman Zgłobicki. Jego poszukiwania, starania i gromadzenie materiałów umożliwiły mu zorganizowanie w zgorzeleckim technikum Górniczym i Energetycznym w pierwszej połowie lat 70. Izby Pamięci poświęconej Stalagowi VIIIA. Roman Zgłobicki jest też autorem kilku publikacji o tematyce związanej z obecnością jeńców wojennych na tym terenie, w tym tak fundamentalnej pozycji jak Obozy i cmentarze wojenne w Zgorzelcu, która ukazała się w 1995 roku i do dzisiaj stanowi główne źródło informacji o jeńcach III Rzeszy w dawnym Görlitz-Ost.
Tematyką związaną ze Stalagiem VIIIA i życiem codziennym jeńców wojennych w Görlitz zajmowała się też Hannelore Lauerwald, dziennikarka i autorka książek In fremdem Land. Kriegsgefangene im Stalag VIII A Görlitz. Tatsachen, Briefe, Dokumente (Görlitz 1997) i Primum vivere. Zuerst Leben. Wie Gefangene des Stalag VIII A Görlitz erlebten (Bautzen 2008).
Brak zainteresowania zarówno ze strony obu graniczących państw, jak też ze strony społeczeństw doprowadził do degradacji tego miejsca pamięci. Czas upływał, teren stalagu porósł gęstym brzozowym lasem, w wysokiej trawie, pokryte mchem, niszczały resztki zabudowy: fundamenty baraków i zbiornika na wodę dla obozowej kuchni, jak też pozostałości tejże oraz fragmenty ogrodzenia.
Zmiana nastąpiła w pierwszej dekadzie lat dwutysięcznych. W 2002 roku do Görlitz przyjechał dr Albrecht Goetze (1942–2015) – historyk literatury, reżyser, miłośnik muzyki, chcąc zobaczyć miejsce, w którym Olivier Messiaen skomponował swój słynny Kwartet na koniec czasu. Studiując partyturę tego utworu, dowiedział się o warunkach i miejscu jego powstania. Krótka wizyta przerodziła się w dziesięcioletni pobyt i pracę na rzecz stworzenia europejskiego miejsca spotkań, łączącego pamięć o Stalagu VIIIA z przyszłością, naukę ze sztuką i muzyką, w dążeniu do zbliżenia ludzi wielu narodowości, kultur i poglądów. Z inicjatywy dr. Goetze w 2007 roku powstało w Görlitz stowarzyszenie Meetingpoint Music Messiaen e.V.
Począwszy od 2008 r., jeszcze przed wzniesieniem obiektu Centrum, stowarzyszenie Meetingpoint Music Messiaen e.V. we współpracy z samorządami zgorzeleckimi organizowało corocznie 15 stycznia, na pamiątkę pierwszego wykonania Kwartetu na koniec czasu Oliviera Messiaena w 1941 roku, uroczysty koncert poświęcony pamięci tych wszystkich, którzy w tym miejscu przeżyli kilka lat w niewoli, cierpieli, a tysiące straciły tu życie. W roku 2017 to jednorazowe wydarzenie muzyczne przekształcono w kilkudniowy festiwal muzyczny pod nazwą Internationale Messiaen-Tage, któremu towarzyszą wykłady, warsztaty dla młodzieży i oprowadzanie po terenie Stalagu.
Od 2017 roku Fundacja Pamięć, Edukacja, Kultura organizuje w maju, pod obeliskiem na terenie byłego stalagu, uroczystości z okazji wyzwolenia obozu, w których obok przedstawicieli władz samorządowych i zaproszonych gości bierze udział młodzież ze szkół zgorzeleckich oraz zainteresowani wydarzeniem mieszkańcy Zgorzelca i Görlitz. Poruszającym momentem uroczystości, który przypomina o jeńcach wojennych wielu narodowości i religii, jest modlitwa ekumeniczna odmawiana przez duchownych kilku wyznań.
Celem Centrum, obok przedsięwzięć edukacyjno-kulturalnych uświadamiających atrakcyjność regionu pod względem dziedzictwa kulturowego i historycznego, jest kultywowanie w społeczeństwach europejskich, przede wszystkim w polskim i niemieckim, jak również poza nimi, pamięci o byłym niemieckim obozie jenieckim Stalag VIIIA. Właśnie dla podkreślenia znaczenia w działalności Centrum pamięci historycznej związanej ze stalagiem zdecydowano się zmienić jego nazwę na Europejskie Centrum Pamięć, Edukacja, Kultura.